Chiều ngày 26/10, Thượng HĐGM về Amazon đã bỏ phiếu thông qua Tài liệu chung kết của Thượng Hội đồng. Tài liệu đã được công bố với ý muốn của Đức Thánh Cha.
Hoán cải là sợi chỉ xuyên suốt dẫn dắt Tài liệu chung kết của Thượng Hội đồng về Amazon, với những ý nghĩa khác nhau: toàn diện, mục vụ, văn hoá, sinh thái và công nghị.
Chương I – Hoán cải toàn diện
Chương đầu tiên mời gọi một sự “hoán cải toàn diện”, với một cuộc sống đơn sơ theo lối của thánh Phanxicô Assisi, hài hoà với “ngôi nhà chung”.
Bản văn cũng nói lên nỗi đau và sự tàn phá ngày nay làm thương tổn Amazon. Nạn phá rừng lên đến 17% toàn vùng; sự ô nhiễm do các ngành công nghiệp khai thác gây ra; biến đổi khí hậu; buôn bán ma túy; buôn người; hành hung những nhà lãnh đạo và những người bảo vệ lãnh thổ; các nhóm vũ trang bất hợp pháp.
Vấn đề di cư đòi hỏi một sự chăm sóc mục vụ trong một khu vực rộng lớn. Hơn nữa, cần thiết lập việc mục vụ thường trực cho những người di cư là nạn nhân của nạn buôn người.
Chương II – Hoán cải mục vụ
Việc truyền giáo của Giáo hội không phải là điều tuỳ chọn nhưng là bản chất, bởi vì Giáo hội là truyền giáo và hành động truyền giáo là mô hình toàn thể công việc của Giáo hội. Sau đó, điều quan trọng là chuyển từ mục vụ “viếng thăm” sang mục vụ “hiện diện thường trực” và vì lý do này, Tài liệu Thượng hội đồng đề nghị rằng các Dòng tu trên thế giới thiết lập ít nhất một cộng đoàn truyền giáo ở bất kỳ quốc gia nào của vùng Amazon.
Sự hy sinh của các nhà truyền giáo tử đạo
Thượng Hội đồng không quên nhiều nhà truyền giáo đã hy sinh mạng sống của mình để loan báo Tin Mừng ở Amazon. Đồng thời, Tài liệu cũng nhắc nhớ rằng việc loan báo Chúa Kitô trong khu vực thường được thực hiện trong mối liên hệ với các quyền lực áp bức dân chúng. Vì lý do này, ngày nay, Giáo hội có “cơ hội lịch sử” để tránh xa các thế lực thực dân mới, lắng nghe các dân tộc Amazon và thi hành sứ mạng tiên tri của mình một cách “minh bạch”.
Sự cấp bách của mục vụ bản địa và mục vụ giới trẻ
Tài liệu cũng nhắc lại sự cấp bách của việc chăm sóc mục vụ bản địa có vị trí đặc biệt trong Giáo hội với “một lựa chọn ưu tiên cho người bản địa”, cũng cần đẩy mạnh việc tìm kiếm ơn gọi bản xứ, bởi vì Amazon cũng phải được truyền giáo bởi người Amazon.
Kế đến, cần có không gian cho người trẻ Amazon. Đặc biệt, Tài liệu gợi ý “một mục vụ giới trẻ táo bạo và đổi mới”. Do đó, việc cổ vũ những hình thức truyền giáo mới cũng thông qua các phương tiện truyền thông xã hội và giúp đỡ những người trẻ bản địa tiếp cận.
Chăm sóc mục vụ đô thị và gia đình
Thượng Hội đồng sau đó tập trung vào chủ đề chăm sóc mục vụ đô thị, đặc biệt tập trung vào các gia đình: ở vùng ngoại ô của thành phố, họ phải chịu cảnh nghèo đói, thất nghiệp, thiếu nhà ở, cũng như nhiều vấn đề sức khỏe. Cần thiết lập “sứ vụ đón tiếp” để hỗ trợ những người di cư, tị nạn và những người vô gia cư sống tại các đô thị.
Chương III – Hoán cải văn hóa
Hội nhập văn hoá và liên văn hoá là những công cụ quan trọng để đạt được một sự hoán cải văn hóa, từ đó Kitô giáo gặp gỡ người khác và học hỏi từ họ. Giáo hội dấn thân trở thành một đồng minh của các dân tộc bản địa.
Bảo vệ trái đất là bảo vệ sự sống
“Bảo vệ trái đất không có mục đích nào khác ngoài việc bảo vệ sự sống” và dựa trên nguyên tắc Tin Mừng về bảo vệ phẩm giá con người. Do đó, chúng ta phải tôn trọng quyền tự quyết, xác định lãnh thổ và tham vấn trước, tự do và được thông báo trước cho người bản địa.
Thần học bản địa và lòng đạo đức bình dân
Từ quan điểm hội nhập văn hoá và làm cho Tin Mừng hiện diện trong các nền văn hóa bản địa, cần dành không gian cho thần học bản địa và lòng đạo đức bình dân, những diễn tả cần phải được đánh giá cao, đồng hành, cổ võ và đôi khi cần “thanh tẩy”, vì chúng là giây phút đặc biệt giúp dẫn đến một cuộc gặp gỡ với Chúa Kitô.
Do đó, cần loại bỏ lối “truyền giáo theo kiểu thuộc địa” và “áp đặt”, nhưng tạo nên Giáo hội có khuôn mặt của người Amazon, hoàn toàn tôn trọng và bình đẳng với lịch sử, văn hóa và lối sống của người dân địa phương.
Tạo ra một mạng lưới truyền thông giáo hội liên Amazon
Ngoài ra Thượng Hội đồng còn mời gọi về một văn hoá truyền thông, thúc đẩy đối thoại, gặp gỡ và chăm sóc “ngôi nhà chung”. Cụ thể, văn bản chung kết đề nghị tạo ra một mạng lưới truyền thông giáo hội liên Amazon; một mạng lưới trường học giáo dục song ngữ và thậm chí các hình thức giáo dục từ xa.
Chương IV – Hoán cải sinh thái
Đối mặt với “một cuộc khủng hoảng xã hội và môi trường chưa từng có”, Thượng Hội đồng kêu gọi một Giáo hội Amazon có khả năng thúc đẩy một hệ sinh thái toàn diện và hoán cải sinh thái, theo đó “mọi thứ đều được liên kết mật thiết”. Sinh thái học toàn diện không phải là một con đường phụ mà Giáo hội có thể chọn cho tương lai, nhưng là con đường duy nhất có thể.
Bảo vệ quyền con người là nhu cầu đức tin
Để bảo vệ và thúc đẩy quyền con người, cũng như nghĩa vụ chính trị và nhiệm vụ xã hội, thì cần có đức tin. Các quốc gia được yêu cầu ngừng coi khu vực này là một kho vô tận. Cần khuyến nghị rằng các tiêu chí thương mại không được vượt lên trên các tiêu chí về môi trường và quyền con người.
Giáo hội phối hợp với các cộng đồng Amazon
Nhân vật chính của việc chăm sóc, bảo vệ và gìn giữ các dân tộc là chính các cộng đồng người Amazon. Giáo hội là đồng minh của họ, đồng hành cùng họ, mà không áp đặt một hình thức hành động đặc thù nào.
Bảo vệ sự sống
Tài liệu này tái khẳng định sự dấn thân của Giáo hội trong việc bảo vệ sự sống “từ khi thụ thai đến lúc chết tự nhiên” và trong việc thúc đẩy đối thoại, liên văn hóa và đại kết.
Tội lỗi sinh thái và quyền có nước uống
Định nghĩa về “tội lỗi sinh thái” được đề xuất là “một hành động hoặc một thiếu sót chống lại Thiên Chúa, chống lại người thân cận, môi trường”. Để sửa chữa khoản nợ sinh thái mà các quốc gia có với Amazon, chúng tôi đề nghị lập ra một quỹ toàn cầu cho cộng đồng Amazon. Thượng hội đồng kêu gọi “cấp thiết xây dựng các chính sách năng lượng giúp giảm đáng kể lượng khí thải carbon dioxide (CO2) và các loại khí khác liên quan đến biến đổi khí hậu”, thúc đẩy năng lượng sạch và chú ý đến việc tiếp cận nước uống.
Khuyến khích tái sử dụng và tái chế, giảm sử dụng nhiên liệu hóa thạch và nhựa, thay đổi thói quen ăn uống như tiêu thụ quá nhiều thịt và cá, trồng cây. Trong lối nhìn này, Thượng Hội đồng đề xuất có một cơ quan quan sát xã hội và mục vụ Amazon.
Chương V – Những con đường mới về sự hoán cải toàn diện
Công nghị tính, sứ vụ, vai trò tích cực của giáo dân và đời sống thánh hiến
Sự tham gia của giáo dân phải được tăng cường và mở rộng bắt đầu từ việc giao các sứ vụ cho nam và nữ một cách ngang bằng. Thượng Hội đồng cũng muốn nhìn thấy đời sống thánh hiến với khuôn mặt của người Amazon, bắt đầu từ việc củng cố các ơn gọi bản xứ. Do đó, cần tập trung đào tạo về liên văn hoá, hội nhập và đối thoại giữa các linh đạo và các vũ trụ quan Amazon.
Thời gian của phụ nữ
Một phần lớn trong Tài liệu dành đặc biệt nói về sự hiện diện và thời gian của phụ nữ. Như sự khôn ngoan của các dân tộc tổ tiên cho thấy, đất mẹ có khuôn mặt nữ tính và trong thế giới bản địa, phụ nữ là “sự hiện diện sống động và có trách nhiệm trong việc thăng tiến con người”.
Thượng hội đồng yêu cầu tiếng nói của phụ nữ phải được lắng nghe, rằng họ được tham vấn và tham gia một cách quyết liệt hơn. Cần chân nhận“sứ vụ” được Chúa Giêsu trao phó cho phụ nữ, đồng thời hy vọng sẽ có một “sửa đổi Tự Sắc Ministeria quædam của thánh Giáo hoàng Phaolô VI, để các phụ nữ cũng được đào tạo và chuẩn bị đầy đủ hầu có thể nhận các chức đọc sách và giúp lễ, trong số những điều khác mà họ có thể đảm nhận.”
Thượng hội đồng cũng nêu ra yêu cầu “chức phó tế vĩnh viễn dành cho nữ”.
Phó tế vĩnh viễn
Trước tình trạng cấp bách, Thượng Hội hồng xác định cần đào tạo và hỗ trợ các phó tế vĩnh viễn. Do đó, cần phải xây dựng một mô hình đào tạo, học hỏi và thực hành mục vụ, trong đó vợ và các con của ứng viên cũng tham gia.
Tham dự Bí tích Thánh Thể và chức linh mục
Trung tâm cho cộng đồng Kitô giáo là tham dự Bí tích Thánh Thể. Tuy nhiên, nhiều cộng đồng giáo hội ở Amazon gặp khó khăn rất lớn trong việc tiếp cận.
Vẫn đánh giá cao tình trạng độc thân như một món quà từ Thiên Chúa, tài liệu chung kết đề xuất “thiết lập các tiêu chí và quy định của thẩm quyền giáo hội, để phong chức linh mục cho những người nam có đủ phẩm cách và được công nhận từ cộng đồng, những người đã sống chức phó tế vĩnh viễn tốt lành và được đào tạo tương xứng với chức linh mục, trong khi vẫn có thể có một gia đình xây dựng hợp pháp và ổn định, để duy trì đời sống của cộng đồng Kitô giáo qua việc rao giảng Lời Chúa và cử hành các bí tích ở những vùng xa xôi nhất của Amazon”.
Nghi lễ Amazon
Đáp lại thỉnh nguyện của cộng đồng Amazon một cách chân thực công giáo, cần thiết lập một uỷ ban có thẩm quyền để nghiên cứu kỹ lưỡng về một nghi lễ Amazon “thể hiện di sản phụng vụ, thần học, kỷ luật và linh đạo của Amazon”. Nghi lễ sẽ được thêm vào 23 nghi lễ đã có trong Giáo hội Công giáo, làm phong phú thêm công cuộc Tin Mừng hoá. Cuối cùng, để thúc đẩy quá trình hội nhập văn hoá của đức tin, Thượng hội đồng bày tỏ sự cấp bách của việc thành lập các ủy ban để dịch và soạn thảo các bản văn Kinh thánh và phụng vụ ra các ngôn ngữ của những nơi khác nhau. Âm nhạc và ca hát cũng được khuyến khích trong phụng vụ.
Văn Yên, SJ
(Vatican News 29.10.2019)