Ngày 15.8.2015, Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã ban hành Tông Thư dưới hình thức Tự Sắc “Mitis Iudex Dominus Iesus” (Chúa Giêsu Thẩm Phán Nhân Từ), về việc cải tổ thủ tục giáo luật đối với các vụ án tuyên bố hôn nhân bất thành. Trong Tự Sắc này, Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã ấn định thêm một loại thủ tục mới gọi là “Tố tụng hôn nhân ngắn gọn hơn trước mặt Giám Mục”.
Ý nghĩa của thủ tục ngắn gọn hơn
Thủ tục tố tụng hôn nhân này đơn giản hơn so với thủ tục thông thường, xét về hai mặt:– Thủ tục: một số giai đoạn trong tiến trình sẽ được giản lược hay bỏ qua. Thời gian xử án sẽ được rút gọn.
– Nhân sự tòa án: thay vì phải có hiệp đoàn ba thẩm phán để xét xử, chỉ cần một thẩm phán duy nhất, nhưng phải là Giám Mục giáo phận.
2. Thẩm phán phải chính là Giám Mục giáo phận
Theo Giáo luật hiện hành, Giám Mục giáo phận lãnh đạo Giáo Hội địa phương đã được ủy thác cho mình với quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp (Điều 391 §1). Vì vậy Giám Mục Giáo phận làm thẩm phán xét xử một vụ án hôn phối là điều bình thường, không có gì mới. Ngài có thể đích thân hoặc nhờ vị Đại Diện tư pháp và các thẩm phán thi hành quyền tư pháp (Điều 391 §2).
Tuy nhiên, trong trường hợp vụ án tuyên bố hôn nhân bất thành, nếu thủ tục được rút gọn về thủ tục, thời gian và nhân sự, thì dễ có nguy cơ vi phạm đạo lý bất khả phân ly của dây hôn phối thánh thiêng. Chính vì thế, cần có Giám Mục giáo phận đứng ra làm thẩm phán để bảo đảm việc thực thi công lý và sự thật trong Giáo Hội.
Trong Tự sắc Mitis Iudex Dominus Iesus, Đức Phanxicô đã nhận định: “Tuy nhiên, chúng tôi không giấu giếm, mà phải nhận rằng thủ tục ngắn gọn có thể dẫn đến thiệt hại cho nguyên lý bất khả phân ly của hôn nhân. Chính vì lý do này mà chúng tôi muốn trong thủ tục xét xử đó, thẩm phán phải là chính Giám Mục, đấng do chức vụ mục tử của mình, phải cùng với Đấng kế vị thánh Phêrô lo liệu hết sức cho sự hiệp nhất công giáo trong đức tin và kỷ luật”.
Vị thẩm phán phải là chính Giám Mục giáo phận, không có nghĩa là buộc ngài phải tự mình thực hiện tất cả tiến trình xử án. Ngài có thể tự mình hoặc nhờ các viên chức tòa án giúp đảm nhận phần lớn các tiến trình, thủ tục vụ án. Giám Mục giáo phận chỉ cần xem xét các án từ ở giai đoạn cuối, và nếu cần ngài tham khảo ý kiến các thẩm cứu viên (instructor) và hội thẩm (assessor). Nếu ngài thấy có sự chắc chắn luân lý về sự bất thành của hôn nhân, thì ngài tuyên bố bản án, bằng việc ký nhận bản án, và cho kết thúc vụ án. Nếu thấy không chắc chắn, ngài trả vụ án về cho Đại Diện tư pháp để xét xử theo thủ tục thông thường (Điều 1687§1).
3. Mục đích của thủ tục ngắn gọn hơn
Thủ tục được thực hiện ngắn gọn hơn, không nhằm khuyến khích sự bất thành của hôn nhân, nhưng nhằm giúp các tín hữu đệ đơn xin công bố hôn nhân bất thành giải quyết vấn đề của mình kịp thời, miễn là hội đủ những điều kiện mà luật đòi hỏi và bên tòa án xét thấy là có thể chấp nhận được. Thủ tục được thực hiện ngắn gọn hơn đồng thời cũng giúp tòa án tiết kiệm được công sức và thời gian. Nhờ đó tòa án giải quyết được nhiều vụ án hơn, nhất là ở những nơi hoặc thiếu chuyên viên tòa án hoặc số lượng các vụ án quá nhiều.
Hai điều kiện để được xét xử theo thủ tục ngắn gọn hơn
4. Điều 1683 quy định hai điều kiện phải hội đủ để được xét xử theo thủ tục ngắn gọn hơn.
1/. Đơn thỉnh cầu được cả hai người phối ngẫu đệ trình hay do một trong hai bên, nhưng có sự đồng ý của bên kia;
Tòa án có chức năng bảo vệ công lý nên luôn luôn phải tôn trọng quyền lợi của cả hai bên và cho họ có quyền biện hộ. Vì vậy điều kiện đặt ra là phải có sự đồng ý xin tiêu hôn của cả hai bên.
2/. Những dữ kiện về người và sự việc, được các chứng cớ hay tài liệu xác nhận, đều cho thấy rõ ràng hôn nhân là bất thành, mà không cần một cuộc điều tra hay thẩm cứu kỹ lưỡng hơn.
Đây là yêu cầu khác biệt chính yếu để được xử theo thủ tục ngắn gọn.
– Ngay từ lúc bắt đầu nhận đơn thỉnh cầu, Đại Diện tư pháp phải thấy sơ khởi những chứng cứ và tài liệu tương đối đầy đủ để xác nhận hôn nhân bất thành, mà không cần một cuộc điều tra hay thẩm cứu kỹ lưỡng hơn.
– Những dữ kiện về người và sự việc phải cho thấy rõ ràng hôn nhân là bất thành. Nhưng nếu những dữ kiện đó tự nó không làm cho hôn nhân bất thành (vd. bị cha mẹ chồng bạc đãi…), mặc dù có những chứng cứ rõ ràng, thì không được xử theo thủ tục ngắn gọn, và ngay cả không đủ nền tảng để được xét xử với thủ tục thông thường.
Trong lần sau, chúng ta sẽ tìm hiểu một số dữ kiện về người và sự việc có thể cho phép tiến hành vụ án tuyên bố hôn nhân bất thành qua thủ tục ngắn gọn hơn.
Lm. LG Huỳnh Phước Lâm
Giáo phận Long Xuyên