Hỏi: Xin cha giải thích lại sự khác nhau giữa bí tích, á bí tích và ân xá.
Trả lời:
I- Bí tích (sacrament) là gì?
Trước hết, nói đến bí tích (sacramentum) thì phải nói đến Chúa Kitô là Mầu Nhiệm (Mysterium) cứu độ độc nhất cho nhân loại, vì ngoài Chúa ra, không có Mầu Nhiệm nào khác mang ơn cứu độ của Thiên Chúa đến cho con người. Bí tích là những dấu chỉ hữu hình (visible signs) mà Chúa Thánh Thần dùng để ban ơn cứu độ của Chúa Kitô cho chúng ta trong Giáo Hội. Đây là những phương tiện cứu rỗi hữu hiệu mà chính Chúa Kitô đã thiết lập để ban phát ơn thánh hóa và cứu độ của Người cho chúng ta cho đến ngày mãn thời gian. (SGLGHCG số 774). Có bảy bí tích như chúng ta quen thuộc từ xưa đến nay.
Điều kiện quan trọng nhất để lãnh cách hiêu quả bất cứ bí tích nào, là phải có đức tin, tức là vững chắc tin về hiệu quả thiêng liêng thật sự của bí tích muốn lãnh nhận hợp pháp trong Giáo Hội. Thí dụ, khi lãnh bí tích Thánh Thể, tức là rước Mình Máu Chúa Kitô, thì phải tin chắc rằng có Chúa Giêsu hiện diện thực sự trong hình bánh và rượu nho cho ta thờ lậy và xin ơn; nếu không, việc rước Chúa sẽ là vô ích và người rước Mình Máu Chúa cũng chỉ thấy mình ăn chút bánh và uống tí rượu nho mà không cảm nghiệm được điều gì có tác dụng đánh động tâm hồn cả. Cũng vậy, khi đi xưng tội, nếu hối nhân không tin có Chúa Giêsu hiện diện và tha tội cho mình qua tác vụ của một linh mục, dù là bất xứng dưới mắt người đời, thì việc xưng tội cũng sẽ không mang lại lợi ích nào cho hối nhân. Nói rõ hơn, khi ta xưng tội thì ta xưng tội với Chúa qua vị linh mục và chính Chúa Kitô sẽ tha tội cho ta qua công cụ loài người là linh mục hay giám mục, là các thừa tác viên chính thức của bí tích hòa giải. Có tin như vậy thì mới cảm thấy tội được tha và tâm hồn được an vui sau khi thành thực xưng các tội nặng nhẹ đã phạm vì yếu đưới con người.
Chính vì thiếu điều kiện đức tin này, nên có người đã nói: tôi được rửa tội rồi mà có thấy mình được “tái sinh” ở chỗ nào đâu, tôi vẫn thấy tôi nguyên vẹn như cũ! hoặc “sau mỗi mùa chay và tuần thánh, tôi đâu có thấy mình chết đi và được sống lại với Chúa Kitô Phục Sinh như Giáo Hội nói đâu”!
Nói thế là vì không có đức tin, nên không tin có sự đổi mới trong tâm hồn sau khi nhận lãnh bí tích rửa tội, nhờ đó tội nguyên tổ và mọi tội cá nhân được tẩy sạch và đươc tái sinh trong sự sống mới, và “mặc lấy Chúa Ktô” như Thánh Phaolô đã dạy.(x. Gl 3:27). Có đức tin thì mới tin có Chúa là Đấng tạo dựng mọi loài mọi vật, dù mắt ta không hề trông thấy Chúa, tai không hề nghe tiếng Ngài nhưng lòng trí vẫn tin chắc có Chúa như Giáo Hội dạy.
Giáo dân được khuyến cáo năng lãnh nhận các bí tích hoà giải và Thánh Thể để được thánh hoá, được giao hòa lại với Chúa, với Giáo Hội và với tha nhân sau khi đã lỡ sa phạm tội vì yếu đuối con người, và nhất là vì bị ma quỷ cám dỗ với gương xấu của thế gian. Bí tích Thánh Thể cũng ban sức mạnh thiêng liêng để giúp ta nên thánh, sống đức tin, đức cậy và đức mến cách nồng nàn trong trần thế này, sau khi đã được tái sinh qua Phép Rửa và được thêm sức mạnh, trí hiểu và khôn ngoan của Chúa Thánh Thần qua bí tích Thêm sức. Nhưng cần thiết phải có đức tin khi lãnh nhận bất cứ bí tích nào, đặc biệt là hai bí tích hòa giải và Thánh Thể, thì mới có thể hưởng được các lợi ích hay hiệu quả thiêng liêng để nhờ đó, ta được trở nên ngày một giống Chúa Kitô hơn cũng như được lớn lên trong đức tin có Chúa là Cha nhân từ và đầy lòng thương xót.
II- Á bí tích (Sacramentals)
Sách Giáo Lý Giáo Hội Công Giáo ( SGLGHCG) định nghĩa Á Bí tích ” là những dấu hiệu linh thánh, phần nào giống như các Bí tích, nhờ đó các hiệu quả thiêng liêng được thông ban nhờ lời cầu nguyện của Giáo Hội. Nhờ các Á Bí tích này, chúng ta được chuẩn bị để lãnh nhận hiệu quả của chính các bí tích.” ( SGLGHCG số 1667). Nói rõ hơn, Á Bí Tích là những dấu chỉ hay phương tiện có liên hệ phần nào đến các bí tích hay thực tại thiêng liêng, đã được Giáo Hội thiết lập để xin ơn Chúa cho người hoặc để thánh hoá đồ vật dùng trong phụng vụ thánh như: Thánh giá, nước phép, nến, dầu thánh (Chrism), áo Đức Bà (scapular) tràng hạt, Kinh Thánh (Bible), sách kinh, sách lễ, phép lành, (kể cả phép lành của Đức Thánh Cha), hài cốt các thánh, bình đựng Mình Máu Chúa (Ciborium, chalice, paten) khăn thánh (corporal, purificator), bàn thờ, khăn bàn thờ, áo lễ (chasubles, stoles, Albs), tro dùng trong Thứ tư Lễ Tro (Ash Wednesday) và lá làm phép (Chúa Nhật Lễ Lá)… tất cả đều là các Á Bí Tích mà người tín hữu phải tôn trọng với lòng mộ mến vì giá trị thiêng liêng của các Á bí tích nói này.
III- Ân Xá (Indulgences)
Là ân huệ thiêng liêng mà Giáo Hội, với quyền cầm buộc và tháo gỡ, lấy từ kho tàng ơn cứu chuộc của Chúa Kitô và công nghiệp của Đức Mẹ và các thánh, để tha hình phạt hữu hạn (temporal punishment) cho người còn sống hay cho các linh hồn đang còn ở luyện tội . Hình phạt này là hậu quả của tội nặng, nhẹ đã được tha qua bí tích hòa giải mà hối nhân phải làm sau khi xưng tội. (việc đền tội = penance). Nếu hối nhân không làm đủ việc đền tội này khi còn sống thì phải được thanh luyện sau khi chết ở nơi gọi là Luyện tội. Do đó, ân xá mà Giáo Hội ban chỉ có mục đích tha hình phạt hữu hạn này mà thôi, chứ không tha các tội nặng, nhẹ như mục đích và công dụng của bí tích hoà giải. Nói khác đi, chỉ qua bí tích hoà giải, chúng ta mới được tha các tội nặng nhẹ đã phạm vì yếu đuối con người, và nhất là vì còn tin tưởng nơi lòng xót thương tha thứ của Chúa. Nếu không còn tin tưởng gì nơi lòng thương xót của Chúa để chậy đến xin Người tha thứ qua bí tích hòa giải, thì lại mắc tội phạm đến Chúa Thánh Thần, là tội hoàn toàn chối bỏ Thiên Chúa và tình yêu của Người. Như vậy, bao lâu còn cứng lòng trong sự từ khước tình thương và ơn tha thứ của Chúa thì bấy lâu ở trong tội không thể tha thứ được như Chúa Giêsu đã nói rõ : “Bất cứ ai nói phạm đến Con Người , thì còn được tha. Nhưng ai nói phạm đến Thánh Thần thì sẽ chẳng được tha.” Lc 12 :10).
Do đó, muốn được tha thứ, người ta phải có lòng tin nơi tình thương xót vô biên của Chúa và thành tâm muốn xin Người tha thứ mọi tội lỗi đã phạm vì yếu đuối người.
Xin nói lại một lần nữa : Ân xá không có mục đích tha bất cứ tội nào mà chỉ giúp tha hay tẩy xóa những hình phạt hữu hạn ( temporal punishments) là hậu quả còn để lại trong tâm hồn hối nhân sau khi đã được tha các tội nặng nhẹ qua bí tích hòa giải. Ân xá có thể ban cho người còn sống và cho các linh hồn trong luyện tội để xin tha hình phạt hữu hạn nói trên. Ân xá có thể là toàn phần (plenary Indulgences) hay bán phần (Partial indulgences) để tha hết các hình phạt hữu hạn hay tha một phần hình phạt này. Giáo Hội ban phát ân xá trong những dịp trọng đại như Năm Thánh (Jubilee Year) Kỷ niêm đăng quang của Đức Thánh Cha, kỷ niệm ngày thành lập Giáo Phận hay Dòng Tu, tham dự lễ mở tay của tân linh mục, viếng nghĩa trang trong tháng cầu cho các linh hồn, v.v. Người còn sống có thể lãnh ân xá cho mình hay để nhường lại cho các linh hồn trong Luyện tội nhưng không thể nhường lại ơn huệ này cho tín hữu còn sống được.
IV- Sự khác biệt giữa Bí tích và Á bí tích
Bí tích là chính phương tiện cứu độ mà Chúa Giêsu đã thiết lập để ban ơn cứu độ cho mọi tín hữu đã gia nhập và đang hiệp thông trọn vẹn với Giáo Hội là Thân Thể Nhiệm Mầu của Chúa trên trần thế. Do đó, các bí tích đều liên hệ trực tiếp đến việc lãnh nhận ơn cứu độ của Chúa Kitô, như bí tích rửa tội tha tội nguyên tổ và các tội cá nhân (đối với người dự tòng = catechumens) bí tích Thánh Thể biến bánh và rượu thành Mình Máu Chúa Kitô, bí tích hoà giải tha mọi tội nặng nhẹ trừ tội phạm đến Đức Chúa Thánh Thần như đã nói ở trên. Bí tích Thêm sức cho ta những ơn sủng đặc biệt của Chúa Thánh Thần để giúp sống xưng đáng là Kitô hữu trong trần thế . Bí tích Truyền Chức Thánh tiếp tục truyền thống Tông Đồ để ban quyền Thánh ( Sacra potestas) cho các người được tuyển chọn làm Phó Tế, Linh mục và Giám mục để phục vụ , giảng dạy, thánh hóa và chăm sóc dân Chúa được trao phó cho các ngài coi sóc về mặt thiêng liêng. Sự khác biệt căn bản giữa Bi tích và Á bí tích là ở điểm bí tích ban ơn thánh, tha tội và chữa lành ( hai bí tích hòa giải và xức dầu) trong khi Á bí tích là phương tiện để xin ơn lành của Chúa ban qua Phép lành mà linh mục, Giám mục hay của Đức Thánh Cha ban cho tín hữu, hoặc để thánh hóa đồ dùng trong phụng vụ thánh (nước phép, bình đựng Mình Thánh, Chén Lễ, khăn thánh, tràng hạt và các ảnh tượng Chúa, Đức Mẹ và các Thánh… Nhưng cần nói thêm là Phép lành (Blessing) dù là của Đức Thánh Cha, thì cũng không có mục đích tha tội nặng nhẹ nào cho người nhận lãnh. Tuy nhiên, Đức Thánh Cha có thể ban phép lành Tòa Thánh và ơn toàn xá cho bệnh nhân đang hấp hối , đã được xức dầu và tha mọi tội trong cơn nguy tử đó. Linh mục cũng được phép ban Phép lành này của Tòa Thánh cũng như tha mọi hình phạt cho người đang lâm cơn nguy tử với công thức qui định.
Sau đây là một vài thí dụ về sự khác nhau giữa bí tích và á bí tích
– Nước phép và dầu thánh là Á bí tích được dùng làm chất liệu cần thiết để cử hành bí tích rửa tội. Dầu thánh (Chrism) cũng được dùng trong các bí tích thêm sức, xức dầu bệnh nhân và truyền chức thánh.
– Thánh giá với tượng Chúa chịu nạn (crucifix) hay bình đựng Mình Thánh Chúa (Ciborium), Chén lễ =(Chalice) là á bí tích nhưng bánh và rượu được truyền phép (consecrated) là bí tích về sự hiện diện thực sự (real presence) của Chúa Kitô trên bàn thờ, trong nhà tạm (tabernacle). Do đó, chỉ phải thờ lậy (adore) Chúa Kitô trong hình bánh và rượu của bí tích Thánh Thể mà thôi. Đối với mọi ảnh tượng khác của Chúa Kitô, Đức Mẹ và các Thánh nam nữ thì chỉ được tôn kính (honor, venerate) chứ không thờ lậy vì đây là những á bí tích giúp ta liên tưởng đến Chúa Kitô, Đức Mẹ và các Thánh đang ở trên Trời mà ảnh tượng kia là những biểu tượng hữu hình (visible symbols) giúp ta dễ nâng lòng lên với Chúa và cầu xin (nhở cậy) Đức Mẹ và các Thánh chuyển cầu thay cho ta trước Tòa Chúa trên Thiên Đàng.
– Toà giải tội là á bí tích được dùng làm nơi cử hành bí tích hoà giải (xưng và tha tội).
– Áo lễ linh mục, giám mục mặc là á bí tích để cử hành bí tích Thánh Thể (Thánh lễ tạ ơn = the Eucharist). Vì thể không được mặc y phục hay quốc phục của bất cứ dân tộc nào khi cử hành Thánh Lễ Tạ Ơn trong mọi dịp phụng vụ thánh, vì các y phục đó không phải là á bí tích được công nhận để dùng trong phụng vụ thánh. Ai mặc quốc phục khi cử hành Thánh Lễ là đã tự ý làm sai phụng vụ về lễ phục.
Tóm lại, có sự khác biệt về mục đích và công dụng giữa các bí tích, á bí tích và ân xá như đã trình bày trên đây. Tuy khác nhau , nhưng đều có liên hệ với nhau trong mục đích lãnh nhận ơn thánh dồi dào của Chúa ban cho chúng ta trong Giáo Hội được thiêt lập như phương tiện hữu hiệu để ban phát ơn cứu độ của Thiên Chúa nhờ Chúa Kitô và trong Chúa Thánh Thần.
Vì thế, mọi tín hữu đều được khuyến khích năng lãnh nhận các bí tích (Hòa giải, Thánh Thể và Xức dầu) dùng á bí tích với niềm tin và lòng mộ mến cũng như lợi dụng mọi dịp để lãnh ân xá hầu mưu ích thiêng liêng cho mình và cho các linh hồn trong luyện tội.
LM. Phanxixô Xaviê Ngô tôn Huấn