Tại hội nghị ra mắt Vatican Insider phiên bản tiếng Trung Quốc và Ả-rập, tổng biên tập của tờ Civiltà Cattolica nói về các thách thức của truyền thông kỹ thuật số đối với ngành thông tin tôn giáo
Một nhận định ngắn tôi muốn nói với các bạn, xuất phát từ sự thật rằng, truyền thông không phải là một ‘vật’, nhưng ngày nay hơn bao giờ hết, truyền thông là một mô tế bào liên kết. Đặc biệt, truyền thông kỹ thuật số trên mạng là một thực thể gắn liền với đời sống thường nhật của chúng ta, bởi nó ở ngay trong túi chúng ta. Nhờ điện thoại thông minh, truyền thông luôn luôn ở cùng chúng ta. Nó cũng là cách để biết về thế giới và thực tại, chúng ta dùng các phương tiện tìm kiếm để hiểu biết, chúng ta cập nhật các tin tức theo thời gian thực qua các trang mạng, blog, twitter, …
Thông tin tôn giáo, không phải là một thứ tách rời, không phải là một tập san của vườn thú, và cũng không thể bị hạ giá xuống thành ‘chủ nghĩa Vatican’. Thông tin tôn giáo là một phần cơ hữu của hiểu biết về thực tại của nhân loại. Nó ghi lại và bình luận các sự kiện của con người, vốn có khả năng quan hệ đến tất cả mọi người.
Ngày 21 tháng 9 năm 2013, cuối hội nghị toàn thể của Hội đồng Giáo hoàng về Truyền thông Xã hội, giáo hoàng Phanxicô đã có một bài diễn văn sống động về cách thức truyền thông kiến tạo một ‘môi trường’ cần thiết để học biết ‘dự phần vào đối thoại với mọi người nam nữ thời nay.’ Dưới ánh sáng của nhận định đó, thông tin tôn giáo không đơn thuần là biên sử của một cung điện, nhưng phải mở ra một nói chuyện trao đổi với mọi người thời nay. Nếu thông tin tôn giáo vẫn bị khóa chặt trong lĩnh vực chuyên gia, thì nó trở nên cằn cỗi, tự quy, và đôi khi còn bệnh tật nữa.
Vậy thì đâu là những thách thức cụ thể của thông tin tôn giáo trong truyền thông kỹ thuật số? Sự đổi mới thực sự của truyền thông kỹ thuật số chính là giá trị mạng xã hội của nó. Mạng xã hội không chỉ làm nổi lên quan hệ giữa bạn và tôi, mà còn cả các quan hệ của bạn và của tôi nữa. Không chỉ làm nổi lên những con người và nội dung trên mạng, nhưng còn là các mối quan hệ nữa. Bởi thế, truyền thông không còn có nghĩa là ‘phát sóng’ nữa, nhưng là ‘chia sẻ.’ Điều này có một hệ quả là: ‘sự đáng tin’ đơn thuần của thông tin được thay thế bằng nhu cầu cần thông tin ‘có thể tin được.’ Sự khả tín là một khái niệm có quan hệ hơn là sự đáng tin, bởi nó liên kết với mọi người cũng như với đối tượng. Đây không phải chỉ là nói về những sự khả tín, nhưng là làm chứng cho một phiên bản khả tín của các sự kiện. Các nhà báo luôn luôn gắn bó trực tiếp với những gì họ truyền tải. Đức Benedicto XVI đã viết trong bài diễn văn năm 2011 với Hội đồng Giáo hoàng về Truyền thông Xã hội rằng, ‘Khi mọi người trao đổi thông tin, họ đã chia sẻ chính mình và quan điểm thế giới của mình: họ trở nên ‘chứng nhân’ cho những gì đem lại ý nghĩa cuộc sống của họ.’
Thách thức của Vatican Insider là trở nên một diễn đàn thông tin đem lại một cái nhìn khả tín về Giáo hội ngày nay trong thời giáo hoàng Phanxicô cai quản. Tôi tin rằng Vatican Insider sẽ tránh tất cả những gì mà giáo hoàng, hơn 30 năm về trước, đã gọi là ‘tinh thần đà điểu,’ cụ thể là mong muốn vùi đầu xuống đất và khóa mình trong một ‘xưởng phục tác’ đối với những người theo chủ nghĩa truyền thống, hay trong một ‘phòng thí nghiệm không tưởng’ đối với những người cấp tiến. Ngày nay, truyền thông càng khó khăn hơn, đòi hỏi hơn và có tầm quan trọng hơn. Chúng ta cần nhận ra rằng, ở trên mạng, người ta có khuynh hướng bày tỏ mình bằng những lời than van hay gào thét với các biểu hiện gây hấn và gây tranh cãi. Chúng ta đã thấy chuyện này thời Đức Benedicto XVI, và bây giờ chúng ta cũng thấy nó theo một cách khác trong thời Đức Phanxicô. Có những trang mạng và blog công kích giáo hoàng, đời sống Giáo hội, cũng như điều hướng sứ mạng của Giáo hội. Đôi khi, họ có những ngụ ý đầy ám ảnh. Mạng internet trở thành một loa phóng thanh cho tiếng ầm ĩ của họ. Tôi thấy thách thức đối với các đồng nghiệp ở Vatican Insider, chính là làm việc của mình với sự đơn sơ đúng đạo đức ‘sine plica’, mà không lập lờ nước đôi, cho dù là trong các tình thế khó khăn.
Vatican Insider có thể cũng là một diễn đàn thận trọng tránh bị biến thành một sân chơi của các kinh sỹ và chú giải kinh thánh. Có một vài tờ báo Vatican có nguy cơ trở thành một diễn đàn cho những dự báo và tiên đoán dựa trên các thuyết âm mưu …
Triều giáo hoàng Phanxicô không cần các tiên đoán, thông điệp của ngài vươn đến mọi người mà không cần đến các suy ngẫm hay diễn giải để thành tựu. Sự truyền tải của Đức Phanxicô, tự nó mang tính trực tiếp và ngài không cần người ta suy ngẫm thay cho ngài, nhưng hãy đồng hành với ngài. Và để đồng hành với những sự kiện này, người ta không thể đơn thuần là một kinh sỹ, cứ ngồi bên bàn giấy hay lượn lờ trong phòng báo chí được. Người ta cần phải chạm đến, nhìn, và nghe thấy … Hãy đi ra. Có một Giáo hội đi ra và tiên phong, thì cũng phải có một ngành báo chí đi ra và tiên phong. Các tư tưởng, cũng như cảm nghiệm, là điều cần thiết. Mạng internet tự nó là không đủ, nếu không nó sẽ trở thành một ‘bong bóng ảo tưởng đã được lọc,’ theo lời Eli Pariser.
Có những hãng tin Vatican sống cho riêng mình. Nhưng đến cuối cùng, nó trở thành một vũng lầy, và nếu chúng ta cứ nói về Giáo hội, thì sẽ đánh mất không khí lành mạnh của ‘dân Chúa trung thành tiến bước.’ Ngày nay, đây là một thách thức quan trọng đối với thông tin tôn giáo, và do đó là với Vatican Insider nữa.
Cuối cùng, phải nhắc đến một thách thức khác, chính là sự toàn cầu hóa Thông tin trên mạng mang tính toàn cầu. Người ta không chỉ tiếp cận thông tin bằng cách mua một tờ báo, hay lưu địa chỉ một trang mạng vào trình duyệt, nhưng còn bằng lướt mạng một cách có điều khiển bằng các phương tiện tìm kiếm tổng hợp. Vì lý do này, một tầm mức đa ngôn ngữ là điều quan trọng, nhưng các chủ đề, từ khóa và dễ truy cập cũng quan trọng như thế. Vatican Insider đã có một ứng dụng cho điện thoại thông minh và máy tính bảng, nhưng chúng ta biết rằng người ta tiếp cận nội dung qua hai kênh chính: là các phương tiện tìm kiếm và mạng xã hội. Để người ta truy cập mình, bạn phải thích hợp xác đáng.
Nhưng sự thích hợp thực sự là do đâu? Sự thích đáng không phải nhờ các trang mạng liên hoàn, hay các trang mạng ‘lặp lại như con vẹt’ tải lại cùng một nội dung theo một chiến lược được sắp đặt khôn khéo. Điều này chỉ tạo nên một tiếng vọng xuyên vào tất cả mọi người nghe những tin tức mà họ muốn nghe, tải lại bằng các trang mạng tham khảo của họ vốn hoàn toàn lặp lại cùng một nội dung. Chúng thực sự trở thành một thứ bong bóng ảo tưởng được lọc.
Sự thích đáng là nhờ khi bạn được đọc và truy cập, bởi những gì bạn viết hấp dẫn những người có một cách nhìn khác, những người không muốn đơn giản nghe một sự lặp lại những gì họ tin, nhưng yêu thích việc đương đầu và lý luận với một ‘con tim trung tín và cái đầu mở rộng’ như lời Giáo hoàng Phanxicô. Ngay cả những người không có đạo, nhưng không từ bỏ tâm hồn và tâm trí cởi mở của mình.
Ngày nay, chứng tá cho Giáo hoàng Phanxicô về thông điệp Tin mừng, tự nhiên tuôn trào đến các nhóm khép kín, những người gần ‘tâm’ và hiểu mỗi một câu chữ. Thông điệp này, mang những động thái ngôn sứ hơn là biểu tượng, vươn đến những nơi chưa từng đến được trước đó. Thông điệp này không phải lúc nào cũng vươn đến những nơi xa xôi một cách rõ ràng, và có bị biến dạng đôi chút, nhưng sự biến dạng này không được chệch khỏi sự thật mà thông điệp lan truyền.
Một trong những điểm đặc biệt của giáo hoàng Phanxicô chính là thông điệp của ngài không đủ hoành tráng và phức tạp để cần đến các nhà chú giải bắt tay vào làm tầm thường hóa và vỡ vụn chúng ta. Thông điệp này vươn đến mọi người ngay từ đầu. Chúng ta cứ nghĩ đến các bài giảng ở Nguyện đường Nhà trọ Thánh Marta là biết …
Các nhà báo Vatican ngày nay, cũng phải đi theo thách thức của sự tiếp thu mang tính phổ biến ‘rộng lớn.’ Đây là một thách thức tốt cho Vatican Insider cũng như cho mọi khởi xướng tương tự khác mới nảy sinh gần đây, như tờ Crux của Boston Globe và Global Pulse, vốn tập hợp 5 tờ báo quốc tế lại với nhau.
Mạng internet chắc chắn không tránh được sự tham vọng và suy tư không tưởng. Dù gì đi nữa, xã hội dựa trên mạng internet, đã bắt đầu đưa ra các thách thức đầy ý nghĩa với thông tin tôn giáo. Những thách thức này đầy đòi hỏi, và đó là công việc của chúng ta.
J.B. Thái Hòa chuyển dịch